Fjallabílstjórinn Páll Arason
Var meðal brautryðjenda að breyta herbílum í ferðabíla fyrir hálendið og fór á þeim jafnvel suður Ítalíu og til Sikileyjar
Við höfum öðru hvoru sett hér inn á vefinn okkar frásagnir af ýmsu sem tengist upphafi bílaaldar á Íslandi, allt frá byrjun og fram eftir síðustu öld.
En við höfum ekki fjallað mikið um upphaf þess þegar menn fór að fikra sig inn á hálendið á „fjallabílum“ – sem varð algengara eftir heimstyrjöldina síðari, þegar hér voru til staðar öflugir herbílar herliðsins sem hér var á stríðsárunum. Þar á meðal má nefna nöfn eins og Pál Arason, Guðmund Jónasson og Úlfar Jacobsen, svo aðeins fáir séu nefndir.
Núna ætlum við að bæta aðeins úr þessu, með aðsendu efni frá Sigurði Hreiðari þar sem hann fjallar lítillega um einn þessara manna – Pál Arason – sem var meðal frumkvöðlanna að fara með ferðafólk inn á hálendið, og fór svo á þessum sömu fjallabílum suður alla Evrópu allt til Sikileyjar.
Sigurð Hreiðar þarf ekki að kynna fyrir þeim sem fylgst hafa með skrifum um bíla á liðnum árum. Hann var frumkvöðull um að byrja að skrifa um bíla í fjölmiðla fyrir um 60 árum.
Hann sá um árabil um vikulegan blaðauka DV Bíla og síðast en ekki síst skrifaði hann bókina Saga bílsins á Íslandi 1904-2004 sem var verulegur hvalreki á fjörur bílaáhugamannsins og þeirra sem unna þjóðlegum fróðleik og frásögnum
En grípum nú niður í frásögn Sigurðar:
Fyrir svo sem handfylli af árum setti undirritaður tvær myndir, þar sem önnur sýndi hluta af gamla Jólatrénu hans Guðmundar Jónassonar, sögufrægum bíl sem nú er að grotna niður austur á Egilsstöðum. Á hinni sást vípon, yfirbyggður með farþegahúsi, á leið yfir einhverja ána inn í Þórsmörk.
Í framhaldinu var ég spurður hvor víponinn Páls Arasonar þetta hefði verið, sem varð til þess að ég fór að leita í safni mínu og fann þar meðal annars búta úr viðtali sem ég átti við Pál heitinn heima hjá honum í Bug í Hörgárdal 9 október 2001.
Fyrstu kynnin af Páli sjö ára
Kannski mál til komið að minnast nokkuð þessa merka frömuðar í sögu bílaferða um Ísland. Ég mun hafa verið sjö ára þegar ég kynntist honum fyrst, þegar hann kom við heima hjá mér á leiðinni ofan úr Hvalfirði þegar hann sótti þangað fyrri Víponinn og varð þá samferða Magnúsi heitnum mági mínum sem þangað fór að sækja sinn Karíól.
Þó ég væri þá bara sjö ára minnist ég þess enn og alla tíð eftir þetta var Palli mér afar hlýr og notalegur, þó ég væri stundum kannski dálítið kvikindislegur í orðum mínum við hann – af því ég hafði gaman af að vita hvernig hann myndi svara.
Aðeins um „vípona“ Páls Arasonar
Þess er vert að geta að báðir víponar Páls Arasonar voru Dodge ¾ tonns, sá fyrri af gerðinni Command Car, upprunalega með heldur ómerkilegar blæjur í topp og hliðar og varadekkinu þannig fyrir komið að bílstjórinn varð að fara út og inn hægra megin, hvort sem hann var með farþega þar eða ekki.
Og þannig var bíllinn búinn þegar Palli fór sínar fyrstu fjallaferðir á honum með farþega (tók aðeins fjóra) fyrsta sumarið, 1945. Þeim fjölgaði svo veturinn eftir, þegar byggt var yfir bílinn.
Hinn bíllinn var líka ¾ tonns af gerðinni Carry All, en má ekki rugla saman við ½ tonns dodsana sem Íslendingar kölluðu Karíól, sama hverrar úrfærslu þeir voru.
Grípum hér niður í viðtalsbútana við Pál.
„Sko, hérna er Command Carinn, ég klambraði þessu húsi á hann. Svo lét ég byggja yfir hann 1952 og lengdi hann um 80 sm á milli hjóla. Þessi var kallaður Pálína.
Svo er það hinn þessi aftari, sem upprunalega var Carry All og kallaður Ólína. Ég byggði yfir hann seinna og lengdi hann þá um 1 meter og 10 sm á milli hjóla.
Sumir voru bara að byggja yfir bílana en lengdu þá ekkert. Þeir gjörbreyttust við að lengja þá. Þeir voru svo miklu betri að keyra þá og það var aldrei svo vont hraun sem maður fór yfir að maður ræki niður millikassann eða neitt“.
Hver byggði yfir þessa bíla?
„Hann hét Jónas Magnússon og var trésmiður, bróðir Jósúa þess fræga bílstjóra. Hann byggði yfir Pálínu í skúr inni á Langholtsvegi. En svo teiknuðu þeir þennan bíl, Ólínu, strákar hjá Bílasmiðjunni og hann var ekkert þyngri en þessi minni, því það var allt það léttasta í honum og engir af þessum breiðu stöfum.
Pálína var bara trégrind og hún var tiltölulega þung. Já, þeir teiknuðu Ólínu, strákarnir í Bílasmiðjunni, við drukkum eina flösku af rommi man ég uppi á Ljósvallagötu og þeir teiknuðu bílinn og ég lét svo byggja yfir hann eftir teikningunni þeirra hjá Kristni vagnasmið.
Hérna, bogagluggarnir í hliðunum efst, þetta var svona grænt plast sem ég keypti í Darmstadt í Þýskalandi og lét svo beygja það uppi í Reykjalundi. Þetta er fyrsti bíllinn sem byggt er yfir á Íslandi með svona bogagluggum í toppinn. Svo varð þetta töluvert algengt.
Fór alla leið til Sikileyjar
Ég setti í þá stærri mótora og hærri drif, enda fór ég á þeim suður um alla Evrópu. Á Pálínu fór ég til Napóli 1954 en á Ólínu komst ég alla leið til Sikileyjar 1955.“
Hvað tóku þeir marga farþega?
„Pálína gat tekið 14 en Ólína 18.”
Eftirmáli
Margt og misjafnt var um Pál Arason sagt gegnum tíðina. En hann var vissulega einn af brautryðendum íslenskrar bílasögu, harðduglegur, útsjónarsamur – og skemmtilegur.
Alltaf gaman að hitta hann þó ég færi aldrei með honum í ferð. Sögur fóru af drykkju hans og kvensemi sem hann dró svo sem enga dul á sjálfur.
Einhvern tíma var hann búinn að segja mér magnaðar sögur af fylliríisakstri annarra nafnkunnra brautryðjenda í sögu bílsins á Íslandi þegar ég spurði af minni alkunnu frekju: „Þú hefur nú líklega keyrt dálítið fullur sjálfur, Palli minn.” Hann svaraði, viðstöðulaus: „Aldrei svo að það yrði til skaða.”
Síðast hitti ég hann fáum mánuðum áður en hann dó. Ég kom inn á Bautann á Akureyri og mætti þá Páli sem hafði fengið sína saðningu og var á leið út. hann var í skósíðum, hnausþykkum leðurfrakka og sópaði að Páli og frakkanum.
Af því hve vel hann tók alltaf kerskni minni og ósvífni sagði ég: „Þessum frakka hefur þú einhvern tíma stolið af dauðum Þjóðverja, Palli minn.” Og hann svaraði af bragði: „Hvernig veistu það?”
Svo settist hann hjá mér og sagði mér sögur meðan ég maulaði í mig miðdagsskattinn.
Texti: Sigurður Hreiðar
Umræður um þessa grein