Oft var einfaldlega talað um „Rússa-Lödurnar“ sem er auðvitað sérstakt miðað við uppruna bílanna en flest ættum við að kannast við bægslaganginn hér á landi í kringum rússneska togara, bílabrask, Lödur og vodka um 1990. Já, þegar Íslendingar seldu Rússum Lödurnar.
Það var í marsmánuði árið 1989 sem umfjöllun um „nýja útflutningsgrein“ náði athygli almennings en þá birtist þessi frétt í Morgunblaðinu:
„Svo virðist sem ný útflutningsgrein sé komin tíl sögunnar hér á landi. Nokkuð hefur borið á því undanfarið að sovéskir sjómenn, sem koma til hafnar í Reykjavík, kaupi gamlar Lödur, sem Íslendingar hafa fleygt, og hafi þær með sér um borð í skip sín. Þeir hafa keypt bílhræin hjá Vöku og einnig hafa þeir fengið að rífa bíla hjá Sindra hf. Þeir hafa sagst ætla að rífa bílana í hafi og hirða það sem nýtilegt er úr þeim og hafa með sér heim til Sovétríkjanna,“ sagði í Morgunblaðinu þann 23. mars fyrir rúmlega tuttugu og þremur árum.
Það sem vakti einna helst athygli var að í augum Íslendinga voru þetta „hræ“ og svo það hvað var hirt af bílhræunum.
„Þeir [sjómennirnir] eru að hirða hér alveg ótrúlegustu hluti, þurrkublöð og þéttikanta til dæmis. Það hefur verið straumur af þeim hingað þegar þeir hafa verið í höfn og þeir hafa verið drjúgir að hreinsa hluti sem okkur þykir lítil verðmæti í.”
Þetta sagði Steinar Gunnsteinsson hjá Vöku í samtali við Morgunblaðið. Þannig var þetta í upphafi: Bílarnir voru margir hverjir rifnir á Íslandi og það tekið með sem átti að nota. Þetta átti heldur betur eftir að breytast eins og annað. Þetta var bara byrjunin.
Sextán mánuðum síðar birtist eftirfarandi:
„Í einu af stórblöðum landsbyggðarinnar mátti lesa nýlega frá bílabraski rússneskrar áhafnar skemmtiferðaskips sem lá við festar á Akureyri. Rússarnir fóru hamförum á Akureyri í leit að rússneskum eðalvögnum, þ.e.a.s. Lödum, og urðu úr sér gengnar Lödur fyrir valinu.
Lödu-eigendur á Akureyri hugðu sér gott til glóðarinnar og tókst nokkrum að losa sig við druslur sínar fyrir dágott verð. Sumar Lödurnar voru í þannig ásigkomulagi að ekkert nema ruslahaugarnir biðu þeirra, en nú eru þær komnar langleiðina til Sovét, þar sem þær verða gerðar upp.
S&S [dálkurinn Smátt og Stórt] heyrði það út undan sér að ein Lada hafi farið fyrir nokkrar flöskur af rússneskum vodka, en það er ekki lánað dýrara en það er skuldað. En eitt er Ijóst að Lödu-eigendur á Akureyri eru farnir að setja sig í stellingar fyrir komu næsta rússneska skemmtiferðaskips, hvenær sem það kemur. Þegar það kemur verður áreiðanlega handagangur í öskjunni, því eftirspurn eftir Lödum í Sovét er margfalt meiri en framboðið. Sem sagt: Lödu-eigendur Akureyrar og nágrennis. Ef Ladan ykkar er á leiðinni á haugana, þv( ekki að leyfa henni að fara aftur til föðurlandsins og eyða ellidögum þar í Gorbaríki.“
Svo mörg voru þau orð í 134. tölublaði Dags sem kom út þann 17. júlí árið 1990.
Þetta var nú í helst til gamansömum tón en stuttu áður birti Tíminn opnugrein þar sem útskýrt var af hverju eftirspurnin eftir Lödum væri slík í heimalandi bifreiðarinnar:
Tíminn greindi frá því að þriggja ára bið væri eftir nýrri Lödu þar ytra og að varahlutir, eins og framrúða, kostaði margföld mánaðarlaun í Sovétríkjunum:
„Opinbert verð á nýrri Lödu í Sovétríkjunum kostar eftir því sem Tíminn kemst næst um 12 þúsund rúblur en það samsvarar til rúmlega einnar milljón króna. Þar fyrir utan er venjulega um þriggja ára bið eftir afgreiðslu bílsins, en á svartamarkaðnum er hægt að fá slíkan bíl afgreiddan fyrr.
Verð varahluta í bílana þar ytra er í samræmi við þetta auk þess sem erfitt er að verða sér úti um þá er kunnugt um að verð á framrúðu í Lada bifreið á svartamarkaðinum í Moskvu, er 1000 dollarar eða tæpar 60 þúsund krónur. Mánaðarlaun almennings eru um 200 til 250 rúblur. Skráð gengi rúblunnar í gær var um 101 króna og eru því mánaðarlaunin um 20 til 25 þúsund krónur.“
Hús úr húsi
Svo mikið var upp úr þessu braski að hafa að áhafnarmeðlimir gengu um og bönkuðu upp á þar sem Lödur voru við hús, eins og til dæmis í Keflavík.
Norðmenn veiddu Lödur
Svo kom að því að ljóst varð að það sem ekki var notað af bílunum fékk beinlínis að gossa í hafið. Norðmenn voru ekki kátir þegar þeir fóru að dorga upp bílflökin; bílflök sem þeim tókst að rekja til Íslands.
Pressan dró upp nístandi kalda mynd af málunum:
„Íslendingar hafa dáðst mikið að áhuga rússneskra togarasjómanna á að kaupa gamlar Lödur og taka með sér heim til Rússlands. Menn hafa lofsungið þetta framtak þeirra, enda virðist augljóst að hér sé um umhverfisvænar aðgerðir að ræða,“ sagði í frétt Pressunnar þann 29. janúar 1993.
„Nú berast hins vegar þær fréttir frá Noregi að þarlendir sjómenn séu ekkert allt of hrifnir af þessu Lödubraski Íslendinga […] þar sem komið hefur í ljós að Rússarnir taka ekki alla bílana með sér heim. Úr mörgum þeirra hirða þeir einungis varahlutina og kasta hræunum í sjóinn. Þessar aðfarir Rússanna valda nú norskum sjómönnum talsverðum vandræðum. Til dæmis fékk togarinn Tromsland tvær Lödur í veiðarfæri sín er hann var á veiðum í Barentshafi og olli það stórskemmdum á veiðarfærunum.“
Ljótt var það og sóðalegt. Árið 1993 voru 1.196 Lödur afskráðar hér á landi en ekki voru allir með sitt á hreinu því nokkuð var um að bílunum sem úr landi fóru fylgdu bæði veðbönd og vandræði:
Svo smám saman fjaraði þetta út, ef svo má segja. Fáeinum árum síðar var farið að minnast þessa viðskipta með bros á vör en fæstir ef nokkrir hafa hugmynd um hver græddi á þessu. Ef það var þá einhver sem græddi á þessu.
Var þetta áhugavert? Þá gæti þér þótt þessar greinar góðar:
Lada LUX náði ekki Fiat Uno
?Mest umtalaði bíll landsins
Manstu? Bílauppboð Sölunefndar varnarliðseigna
?Þegar braskað var með bílnúmer: Hátt verð fyrir lágt númer
?Hvað finnst þér, lesandi góður? Smelltu hér til að skapa umræður við Facebookfærslu þessarar greinar! Og endilega láttu þér „líka“ við okkur á Facebook til að missa ekki af fréttum úr bílaheiminum.
Umræður um þessa grein